مقایسه اجمالی نقوش ختایی و اسلیمی فرش
در این مقاله مقایسه اجمالی نقوش ختایی و اسلیمی فرش در قالیشویی مادر مورد برسی قرار میگیرد
نقوش اسلیمی
در مورد هنر های اسلامی باید گفت که هنر اسلامی امروزه یک هنری است که در همه جای دنیا یک رنگ و نقش دارد و به این صورت است که رنگ و نقش ها به راحتی قابل تشخیص از هنرهای دیگر می باشند.
اسلیمی از واژه اسلامی گرفته شده که این طرح از ابتکارات هنرمندان اشکانی و ساسانی می باشد و این نقش ها عبارت است از گردش پیچ ها و خم های مدور و تکراری که اغلب قرینه که یادآور پیچش ساقه گیاه می باشد و در نقاشی های تزیینی ایرانی نقش مهمی دارد و برای نقوش از قوس های حلزونی هم استفاده می کنند.
اسلیمی نقش تزیینی به شکل گیاه با ساقه های مارپیچی می باشد که ابتدا و انتهای آن مشخص نخواهد بود در واقع می توان گفت صورتی از نقش و نگار می باشد که دارای خط های پیچیده و منحنی ها و قوس های دورانی مختلف که در تزیینات و کتیبه ها و برخی دیگر از کارهای نقاشی رسمی ازآنها استفاده می شود.
اسلیمی در بعضی اوقات به صورت نقش اصلی و همچنین همراه با دیگر نقش ها در معماری کتاب آرایی و هنرهای صناعی از آن استفاده میشود.
عبارت اسلیمی در واقع برگرفته از واژه اسلامی باشد و از این جهت آن را اسلامی خواندند که اسلیم یکی از هفت نقش اصلی در نگارگری سنتی ایران است اسلیمی نمودار تجدیدی درخت زندگی یا صورت عام درخت به ویژه درخت تاک می باشد که با گردش ها و پیچ های پی در پی و هماهنگ شاخه ها آراسته به برگها و نیم برگها و گره های پایه که بند اسلیمی هستند می روید و با نظمی و شکلی زیبا که میان اجزا به وجود می آورد طرح ویژه درخت را در نقوش ارائه می دهد.
تمام منحنی های اسلیمی جهتی به درون و جهتی به بیرون داشته که جزء ذات اسلامی می باشد.
این گرایش بی نهایت بوده و نشانی از جاودانگی اسلیمی می باشد اسلیمی طرحی از قوس های دورانی زیبا با چنگ ها ماهیچه ها سر جنگ ها گره ها و انشعابهای مناسب الگو می گیرد و زیبایی و شکوه خاصی را اجرا می کنند.
باستان شناسان و پژوهشگران غربی هنگامی که هنر اسلامی را بررسی می کردند چون نقش اسلیمی برای اولین بار در سرزمین های غربی اسلامی مانند فلسطین وجود داشت این طرح را نوعی طرح عربی خواندند.
در حالی که بعد از مدتی پس از تحقیقات و بررسی‌های زیادی فهمیدند که طرح های گیاهی به شکل ابتدایی در دوره های پیش از آن هم رواج داشته است که در معماری های مصر باستان و بین النهرین و سپس در معماری هلندی و رومی بوده و در دوره اسلامی به اوج خود رسیده است و شکل امروزی آن در هنر های اروپایی هم نفوذ پیدا کرده است.
نقوش اسلیمی ایرانی
طرح و نقش اسلامی یکی از نقش و طرحهای ایرانی می باشد که در بسیاری از هنرها مورد استفاده قرار می گیرد.
یکی از هنرهایی که در طرح اسلیمی بسیار زیاد استفاده می شود هنر قالیبافی است.
البته طرح‌هایی که در بافتن نخستین فرش ایرانی به کار رفته محدود به یک طرح نیست و طرح های متفاوتی وجود دارد که در میان آنها طرح اسلیمی از معروف ترین طرح ها می باشد.
نقش اسلیمی یکی از طرح هایی است که سابقه طولانی دارد و این طرح به دوران باستان بر می گردد.
طرح و نقش اسلیمی
در تصویرگری سنتی ایران ۷ طرح اصلی موجود است که طرح اسلیمی یکی از این ۷ نقش به حساب آمده است.
طرح اسلیمی را در واقع به طرح و نقش ای می گویند که به صورت گیاه است و دارای ساقه های پیچ در پیچ می باشد و ویژگی ان این است که شروع و پایان آن مشخص نیست.
از طرح و نقش اسلیمی استفاده های فراوانی می شود.
در نقاشی طراحی و سایر هنرها کاربرد دارد و گاهی از آن به عنوان طرح و نقش اسلامی نام برده می شود.
ویژگی های طرح اسلیمی
این طرح نشانگر ذهنی درخت زندگی می باشد و در برخی از موارد به عنوان درخت انگور هم گفته می شود که برگها با نظم و ترتیب خاصی درست شده اند و از پایه خودشان الگو خواهند گرفت منحنی هایی که در این طرح جود دارد به سمت داخل و بیرون بوده که بخش جدایی ناپذیری از طرح اصلی می باشند و نشان از گرایش به لایتناهی دارد و در واقع بیانگر جاودانگی همیشگی می باشد.
نقشه اسلیمی پیشینه بسیار طولانی داشته و قدمت آن به دوران باستان برمی گردد اما دوران اوج و شکوفایی این طرح در دوره اسلامی است و به عبارتی صورت تکامل یافته این طرحها می باشد.
اسلیمی و طرح درخت
قالب اصلی این طرح در بر مبنی گردش منظم و سنجیده بندهای اصلی می باشد طرح اسلیمی دارای انواع مختلفی است که با توجه به نوع و شکل می توان طرح های اسلیمی را تقسیم بندی کرد معروف ترین طرح اسلیمی دهان اژدها می باشد در این نوع طرح انتهای هر بند اسلیمی به دو شاخه تقسیم شده که شبیه به فیک اژدها می باشد انواع مختلف طرح اسلیمی عبارتند از اسلیمی بندی، اسلیمی افشان، طرح های درختی، طرح های ترکمن ،طرحهای شکار گاهی و طرح های گل فرنگ.
طرح های درختی
در طرح های درختی درختچه های کوچک و بزرگ به صورت انفرادی ترکیب اصلی را تشکیل می دهند و با اجزای دیگری می توان آن ها را ترکیب کرد معروف ترین طرح های این گروه عبارتند از درختی سبزی کار و درختی حیوان کار.
انواع اسلیمی
نقش اسلیمی دارای انواع مختلفی می باشد که از جمله آنها
طرح اسلیمی ساده
طرح اسلیمی خرطومی
طرح اسلیمی دهان اژدری
طرح اسلیمی پیچک
طرح اسلیمی ماری نقشه ها
طرح های اسلیمی ساده خرطومی و دهان اژدری از طرح هایی می باشند که در هنر ایرانی بیشترین استفاده را دارند و از دیگر طرح های اصلی می توان به اسلیمی حیوان دار، گلدار و برگی اشاره نمود. که کاربرد کمتری نسبت به سایر طرح های اسلیمی خواهند داشت در بین طرح و نقش های اسلیمی طرح دهان اژدری در طرح ها و نقشه ها معروف می باشد.
در این طرح انتهای شاخه دو بخش متقارن دارد که منتشر می شود و مانند دهان اژدها است و بر روی ساقه هم در بخش های مختلف جوانه هایی وجود دارد.
نقوش ختایی در فرش چیست
نقوش ختایی در فرش بر عناصر گیاهی وابسته هستند و همه گلبرگ هایی که در خانواده ختایی وجود دارند از اجزای گیاهانی موجود در طبیعت اثر می گیرند و به شکل ساده شده و انتزاعی استفاده می شوند.
نقوش ختایی نقوش ای هستند که بر عناصر گیاهی وابسته بوده و همه گلبرگهای که وجود دارد در خانواده ختایی ها از اعضای گیاهان طبیعت می باشند، مثلاً گل رز را از حالت سه بعدی و حجم دار به طبیعی تبدیل شده و به حالت تخت و دو بعدی به وجود آمده است.
نقوش ختایی و اسلیمی در کنار هم بسیار به کار رفته و خیلی وقت ها نقشه هایی هستند که با عناصر نقوش ختایی درست می شود و این نقشه که به صورت اختصاصی و تنها فقط اسلیمی می باشند خیلی کم است.
معمولاً گلهای ختایی زینت بخش نقوش اسلیمی می باشند ریشه تاریخی نقوش ختایی عمدتاً کوتاه تراز اسلیمی می باشد اما به نظر خواهد رسید که تاریخچه آن به قبل از اسلام بر می گردد.
مقایسه نقوش اسلیمی و ختایی
با توجه به نظر متخصصین فن اسلیمی نمودار طرح درختی می باشد و با همه پیچ و خم ها و شاخ و برگ هایی که دارد، اما طرح ختایی نموداری از طرح بوته می باشد و به همین علت است که در اسلیمی طرح قوی و خشن می باشد و درختان ظریف و نازک در بعضی از این طرح ها مانند طرح های اسلیمی ماری ادامه پیدا نمی کند و به صورت مجزا در نقشه های ایران تکرار خواهد شد.
اما در طرح غیر از اسلیمی های ماری بقیه اسلیمی ها ادامه پیدا می کند و بندهایی در کنار این طرح ها دیده می شود و متناسب با طرح اسلیمی یا بستی میان دو اسلیمی مکرر استفاده می شوند و این است که در هنگام ادامه و گردش اسلیمی آن را یکنواخت در می آورند.
همچنین باید دانست که سر اسلیمی ممکن است از درخت سرو یا بادام یا دندان بعضی از حیوانات وحشی یا عاج فیل باشد در اینکه طرح اسلیمی در ایران قدیم به صورت تکامل یافته وجود داشته است شکی در آن نیست.
سایر نقوش فرش
نقش اسلیمی دارای انواع گوناگونی می باشد.
اسلیمی ساده
اسلیمی توپر
اسلیمی تو خالی
اسلیمی دهن اژدری که مانند دهان می باشد و مقداری دهان اژدها باز می باشد و داخل آن هم دارای دو شاخه اسلیمی کوچکتر قرار دارد که شبیه دندان اژدها به اسلیمی دهان اژدهایی معروف است.
نوع دیگر اسلیمی گل دار می باشد که در داخل آن گل های متفاوتی طراحی شده است.
اسلیمی با چنگ و بدون چنگ و اسلیمی برگی همراه با چنگ هم دیگر نمونه هایی از اسلیمی می باشند استفاده از انواع اسلیمی ها بستگی به نقاش و طراح دارد و بعضی از هنرمندان نمونه های خاصی از اسلیمی را با سلیقه خود طراحی می کنند.
از دوره تیموری و صفوی تا به الان این نقشه ها تغییر پیدا نکرده است و اغلب نقاشان و هنرمندان اسلیمی کار فقط از طرح های قدیمی استفاده می کنند و به طور کلی می توان گفت که نقوش اسلیمی در نقاشی کاشی کاری معرق طرح نقشه فرش انواع صنایع دستی به ویژه هنری تذهیب ایرانی کاربردهای بسیاری دارد.
نقوش اسلیمی ساده
ایرانیان از زمان‌های قدیم به هنرهای باستانی بسیار اهمیت می‌دادند و برای انجام کارهای تزئینی بر روی سفال، فرش و ظروف از طرحهای تزئینی استفاده می‌کردند که این طرحها به‌صورت دایره،نیم‌دایره و خطوط منحنی بیشتر مشاهده می‌شد. قبل از ایران اسلامی از چهره انسان‌ها و حیوانات برای تزئین روی ظروف استفاده می‌کردند و گاهاً از نقوشی که در طبیعت بود برای این کار استفاده می‌شد اما زمانی‌که هنرها به‌صورت اسلامی درآمده‌اند کمتر از نقش چهره‌ها و حیوانات استفاده می‌شد و تأکید بر این بود که از طرحهای طبیعت ایده گرفته و بر روی ظروف و فرش‌ها این نقش‌ها را پیاده کند حتی در مکان‌هایی که بیشتر جنبه مذهبی دارند از نقوشی که برگرفته از طبیعت هستند استفاده می‌کنند در این مقاله می‌خواهیم شما را با نقوش اسلیمی آشنا کنیم اسلیم از کلمه‌ای با ریشه اسلام آمده‌است و به‌معنای سلامت اکثراً معنی میشود و چون در هنرهای اسلام تاکید بر این است که از طرحهای طبیعی استفاده شود به‌همین خاطر به این نام نام‌گذاری شده‌است.
نقوش اسلیمی به چند دسته تقسیم میشود که بنام‌های نقوش اسلیمی ساده، اسلیمی ماری، اسلیمی پیچکدار، اسلیمی دهن اژدری، اسلیمی گلدار ،اسلیمی حیوان دارو از این قبیل اسلیمی‌ها می‌باشد.
نقوش اسلیمی ساده ایده گرفته از اصل درخت می‌باشد یعنی اینکه یک درخت را به‌صورت ساده بر روی ظروف یا حتی فرش‌های دست‌باف پیاده می‌کردند که در آن از طرحهای مدور استفاده میشود و یک نقشه ساده از درخت را بر روی آن ظرف‌ها نقش می‌بندد.
نقوش اسلیمی پیچک دار که دارای شاخ و برگ‌های بیشتری می‌باشد نسبت‌به نقوش اسلیمی و به‌خاطر همین به آن طرح پیچک گفته میشود نقوش اسلیمی ماری که دارای پیچ‌وتاب می‌باشند دهن اژدری هم به‌خاطر اینکه شبیه دهان اژدها می‌باشد به این نام نام‌گذاری شده‌است و بیشتر کسانی که از اینگونه طرحهای اسلیمی استفاده می‌کنند بیشتر با عالم معنا ارتباط می‌گیرند چون اکثر چیزهایی که در عالم معنا وجود دارد به‌صورت نیم‌دایره و منحنی دار هستم به‌خاطر همین این نقوش زمانی استفاده میشود که ته به‌عنوان مذهبی مورد استفاده قرار میگیرد.
همانگونه که در مساجد نیز توجه کنیم بیشتر اجزاء بکار برده در مساجد نیز به‌صورت مدور می‌باشد یکی از طرحهای سنتی که در اصفهان به عنوان صنایع دستی رایج هست ظروف میناکاری می‌باشند که با استفاده از ابزاری نقش‌هایی را بر روی ظروف پیاده می‌کنند و این ظروف هم برگرفته از طبیعت هستند و از انواع نقوش اسلیمی در آن استفاده میشود نقوش اسلیمی ساده خود به دو شاخه تقسیم میشود که نقوش اسلیمی زاویه‌دار و نقوش اسلیمی بدون زاویه می‌باشد که نقوش اسلیمی ختایی دسته‌ای از نقوش اسلیمی بدون زاویه می‌باشد.
مراحل اجرایی نقوش ختایی
دلیل نام گذاری نقوش ختایی که نظرهای مختلفی در این مورد هست عده‌ای بر این باورند که ختایی از کلمه خطا می‌آید و به‌خاطر سهو و اشتباهی که ممکن است رخ دهد از این کلمه استفاده می‌شوند و عده‌ای بر این باورند که این کلمه ریشه چینی دارد به‌هرحال نظرهای متفاوتی در این‌مورد هست اما همانگونه که در بالا نیز اشاره کردیم نقوش اسلیمی ساده به‌عنوان یک پایه‌ای از درخت نام‌گذاری شده‌است که به صورت یک بافت قوی به کار برده می شود، اما نقوش ختایی به عنوان بوته و شاخه و گل می‌باشد که یک نوع ظریف کاری برای این نقوش می‌باشد.
نقوش ختایی از چند قسمت تشکیل شده‌است اولین قسمت آن ساقه یا همان بن نقوش ختایی می‌باشد که به‌عنوان همان ساقه طبیعت در نظر گرفته میشود.
گزینه بعدی هند گل می‌باشد که این گل‌ها می‌توان به شکل گل زنبق، گل شیپوری، گل شاه‌عباسی و اینگونه موارد باشد که بیشتر جنبه باستانی دارند.
قسمت بعدی برگ می‌باشد که این برگها در اندازه بندی های مختلف بر روی این ساقه‌ها قرار می‌گیرند که به نسبت آن طرحی که برای تزیین استفاده میشود.
اندازه آنها کوچک و بزرگ میشود و از موارد دیگری که دارای طرحهای ختایی استفاده میشود غنچه می‌باشد که از قبل و بعد در کنارهم ترکیبی از این دو غنچه تشکیل میشود و همچنین شکوفه می‌باشد که به صورت پنج پر نمایش داده میشود.
یکی از گزینه‌های دیگری که در نقوش ختایی استفاده میشود طرح شعله است که به خاطر شباهتی که به شعله آتش دارد به این نام نام گذاری شده‌است و زایده ها هستند که برای تزیینات بیشتر به کار برده می‌شوند.
اگر این نقوش اسلیمی را در جایی مشاهده کرده باشید و به دقت بررسی کنید متوجه می‌شوید که بکار بردن آنها بر روی این ظروف هدف‌هایی دارد و اگر کوچک ترین مطالعه ای در این زمینه داشته باشید به هدف آن طراح پی می‌بریم.
اکثر این گونه طرحها به گونه ای طرح بندی شده‌اند که دارای ابتدا و انتهای خاصی نیستند و دارای مرکزیتی نیستن و این نشانگر عالم معنا می‌باشد و اصولاً کسانی که این گونه کارها را انجام می‌دهند ارتباط خاصی با عالم معنا دارند و به‌خاطر همین مورد اکثراً برای تذهیب و نقش ونگار بر روی کتاب‌های مذهبی ازجمله قرآن از اینگونه از نقوش استفاده میشود.
حال سوال این است که چرا از خطوط منحنی استفاده میشود؟ اکثراً بر این باورند که خطوط منحنی و دایره‌شکل نشان از رشد و زندگی دارد و دارای تحرکی هستند به همین علت از این شکل‌های هندسی بیشتر استفاده میشود حتی برای انجام کارهایی که نشان‌دهنده پیشرفت هستند نیز از اشکال دایره‌ای بسیار استفاده میشود.
مثلاً در کارخانه‌ها بیشتر ابزاری که برای کارخانه استفاده میشود به‌صورت دایره‌ای بوده و این نشانه تحرک برای آن کارخانه می‌باشد و عده‌ای هم بر این باورند که اشکالی که دارای زاویه می‌باشند پناهگاهی برای شیطان می‌باشد هرچند اینگونه موارد اثباتی ندارند اما کسانی که با این نقوش اسلیمی سروکار دارند تمامی این موارد را در نظر می‌گیرند و سعی می‌کنند کمتر از اینگونه از حاشیه‌ها بهره ببرند و یک طرح زیبا را پیاده می‌کنند و نظر هر بیننده‌ای را به خودشان جلب می‌کنند.
نکات مقایسه نقوش ختایی و اسلیمی
درست است که نقوش ختایی نیز زیرمجموعه‌ای از نقوش اسلیمی باشد اما همان گونه که قبلاً اشاره کردیم نقوش ختایی دارای ظریف‌کاری های بیشتری می‌باشد به‌خاطر همین زمانی که اساتید اینکار شروع به اجرای کاری می‌کنند باید به گونه‌ای از این نقوش استفاده کنند که هر کدام از این‌ها راه جداگانه‌ی خودشان را داشته باشند به‌گونه‌ای که نقوش ختایی بر روی نقوش اسلیمی قرار نگیرند و نقوش اسلیمی بر روی نقوش ختایی قرار نگیرد و از ترکیب این دو نقش طرح جامعی داشته باشیم تا آن مجموعه به‌صورت کاری خاص درآید و دارای خط خوردگی هایی نباشد و باعث نشود که طرح ما طرح شلوغ باشد.
شاید الان که این متن را خواندید به این‌موضوع پی برده باشید که این طرحها را بیشتر در کدام شهرهایی از ایران مشاهده کرده‌اید اصولاً شهرهایی که نام‌های مذهبی بیشتری دارند از این گونه طرحها نیز بیشتر استفاده می‌کنند.
مثلاً یکی از شهرهایی که به شهرهای مذهبی معروف می‌باشد شهر اصفهان می‌باشد که آثار باستانی این شهر بیشتر از این نقوش اسلیمی استفاده می‌کند.
مثلاً همین ظروف باستانی میناکاری که از این طرحها استفاده می‌کنند یا مساجد قدیمی که در این شهر هستند تماماً از اینگونه از طرحها به وفور استفاده کرده‌اند یا شهرهایی مثل شهر تبریز و مسجدهایی که دارد یا شهر یزد و نماهای باستانی که دارد و به صورت منحنی هستند هم نمونه‌ای از نقوش اسلیمی می‌باشند هنرمندان کشور ما ایران هم به گونه‌ای هستند که تمایلات و ذهنیات درونی خود را به نوعی بروز می‌دهند و این طرح و نقش‌های باستانی هم نشان از تمایلات درونی هنرمندهای ما دارند که باعث میشود که آنها با طبیعت ارتباط گرفته و این گونه طرحها را پیاده کنند و هر کجا که صحبت از طرح و نقشه ایرانی به میان می‌آید کوچک‌ترین چیزی که به ذهن شنونده می‌رسد همین طرحهای اسلیمی می‌باشد که آن هنرمند می‌تواند به گونه‌ای زیبا تمایلات درونی خود را به تصویر بکشد.
بهره گیری از نقوش ختایی و اسلیمی در هنر ایرانی، تنها به فرش ها خلاصه نمی شود. در معماری بناهای باشکوه ایرانی نیز همواره این نقوش جایگاه بسیار بالایی در تزیین گنبد ها، محراب، سقف و… داشتند. قالب بناهای ایرانی اسلامی، شکوه و عظمت خود را از کاشی هایی که با نقوش ختایی و اسلیمی تزیین شده اند، بهره می گیرند. بنابراین این نقوش ختایی و اسلیمی در کلیه هنرهای ایرانی و اسلامی قابل مشاهده هستند.
از دوران قاجار، معماری طبیعت گرا که با توجه به شناخت معماران و هنرمندان آن دوره از هنر غرب به وجود آمده بود، موجب شد که استفاده از نقوش ختایی و اسلیمی به مرور از آغاز این دوره کاهش پیدا کند و هنری وام گرفته از هنر غرب در ایران رواج پیدا کند و در نتیجه طراحی کلیه فرش ها و ابنیه از این دوران دچار تحول شد.
تفاوت نقوش ختایی و اسلیمی در فرش
اما به عقیده متخصصان فن، طرح اسلیمی اساساً نمودار درخت است، با همه پیچ و خم و شاخ و برگ. طرح ختایی نموداری است از طرح بوته و گیاه.به همین علت در نقوش اسلیمی، تمامی طرح ها قوی و خشن و زبر است. در طراحی نقوش ختایی، ظرافت و نازکی بیشتری به چشم می خورد. برخی از کارشناسان بر این باورند که طرح اسلیمی از گذشته های دور در ایران قدیم نیز وجود داشته است؛ اما طرح هایی به مراتب ساده تر از طرح های فعلی. که در نتیجه گذر زمان و پیشرفت هنر، تکامل پیدا کرده است. نوع دیگری از نقوش اسلیمی، اسلیمی ماری می باشد که در درون طرح ادامه پیدا نمی کند.
برخی از طرح های اسلیمی مانند اسلیمی ماری که ذکر شد، به صورت مجزا در نقش های ایرانی تکرار میشود و ادامه پیدا نمی‌کند. اما غیر از اسلیمی های ماری بقیه اسلیمی ها ادامه می یابد. و بندهایی که در کنار اینگونه طرح ها دیده می شود و متناسب با طرح اصلی اسلیمی ها به اصطلاح از همان مایه است. کمربند یاب، میان دو اسلیمی مکرر و مورد استفاده شان این است که در موقع ادامه و گردش است. که طرح را از یکنواختی به در می آورد. سر اصلی ممکن است از درخت سرو یا بادام یا دندان بزی از حیوانات وحشی یا عاج فیل اقتباس شده باشد.
نقوش ختایی ساقه هایی هستند مانند ریسمان، که گل ها، غنچه ها، برگ ها و بندها روی آن قرار می گیرد. نقوش ختایی دارای پیچ و خم موزون هستند. بعضی ها بر این عقیده اند که اینگونه طرح ها را در دوره مغول از چین آوردند و به همین دلیل ختایی نامیده میشود؛ ولی بررسی سیر تکاملی کاربرد طرح گل ها در دوره های مختلف از ایران دوره هخامنشی تاکنون، نشان می‌دهد که این طرح در آثار این دوران هم بوده و به تدریج تکامل یافته است و این تشابه نقوش به دلیل روابط سیاسی فرهنگی و بازرگانی میان دو کشور بوده است. به عبارتی دیگر ختایی، گونه ای اسلیمی ظریف با گل و بوته غنچه است. ختایی همانند اسلیمی ها به تناسب فضا و طرح های هندسی روی سطح اثر هنری می چرخد و هنرمند برای پر کردن نقشه یک قطعه قالی یا کاشی ناگزیر است از این طرحها بهره گیرد. زیرا این طرحها در واقع وسایلی برای ایجاد نظم و وحدت میان اجزای اثر هنری هستند. غالب بناهایی که از شاهکارهای معماری ایران محسوب می شوند، بخش عمده‌ای از زیبایی و شکوه خود را از کاشی های زیبای خود دارد. که با نقوش گیاهی مزین شده است. کاشی کاری سقف مسجد امام خمینی در اصفهان نمونه با ارزش از این نقوش می باشد.
