پرداخت و روگیری فرش ،هنری می باشد که اغلب دیده نمی شود، روگیری فرش به صورت دستی صورت می گیرد زیرا دستگاهی که برای روگیری استفاده می گردد پرزهای فرش را کنده و بر روی آن رد خود را بر جای می گذارد. نحوه انجام روگیری به این صورت است که تکنسین مجرب این کار، فرش را به سمت عقب رول می‌کند و روگیری را به صورت دستی و توسط یک قیچی بزرگ شروع می کند.
اگر پرزهای فرش زیاد از حد بلند باشند، نقشه فرش دیگر به وضوح مشخص نمی شود و حالت محو پیدا می‌کند و زیبایی فرش را می پوشاند وچهره زشتی به فرش می بخشد ،همچنین عکس این قضیه هم باعث جلوه بد فرش می گردد، یعنی اگر پرز فرش زیاد از حد کوتاه باشد نیز تار و پودهای بین رج‌های گره زده شده کاملا نمایان شده و هم زیبایی فرش را زیر سوال می برد و هم عمر فرش را کاهش می دهد.
پرداخت و روگیری فرش به دو روش امکان پذیر می باشد. در برخی مناطق مثل نایین اصفهان و کاشان پس از بافت هر رج پرزهای اضافه نخ ها را قیچی می کنند ولی در استان های خراسان و کرمان پس از اتمام بافت فرش مرحله روگیری توسط قیچی برقی صورت می گیرد.
روگیری فرش درحین بافت، بسیار بهتر از روش دوم می باشد، زیرا اگر درحین بافت، قسمتی غلط بافته شده باشد کاملا نمایان است و می توان در همان زمان اشتباه بافتی را برطرف کرد. درصورتی که اگر فرش زمان بافت روگیری و پرداخت نشود به دلیل اینکه طرح و نقش آن واضح و مشخص نیست، امکان مشاهده اشتباهات بافتی و معایب فرش وجود ندارد و پس از پرداخت فرش اگر اشتباهات بافتی داشته باشد قابل رفع کردن نیست. اگر قابل برطرف کردن هم باشد شامل هزینه های اضافی می گردد که برای بافنده به صرفه نیست.
همچنین در خصوص پرداخت، طرح و نقشه فرش را واضح و روشن تر کرده و جلوه آن را زیباتر می کند و این کار به دو روش دستی و ماشینی صورت می گیرد. در روش دستی، از قیچی مخصوص پرداخت استفاده می کنند و در روش ماشینی از ماشین تراش برقی مخصوص پرداخت استفاده می گردد، امروزه در ایران برای پرداخت فرش بیشتر از روش ماشینی استفاده می گردد.
البته باید بدانید که پرداخت فرش فقط برای پس از بافت فرش نیست بلکه اگر بعد از مدت زمان زیادی که استفاده شد فرش کثیف و کهنه گردد وجلوه زیبای خود را از دست بدهد، مخصوصا اگر چندین بار فرش به صورت غیر اصولی شسته شده باشد پرداخت مجدد می تواند زیبایی را به فرش بازگرداند.ابزار بسیار مهم در روش پرداخت وروگیری فرش های دستباف، قیچی پرداخت فرش می باشد.
پرداخت و روگیری باید توسط افراد ماهر این کار صورت گیرد. در روش پرداخت بعد از بافت مشکلات بافتی مثل بالازدگی را نمی توان اصلاح کرد ولی چون ارتفاع نخ بافت به اندازه کافی وجود دارد، پرداخت کار راحت تر و بهتر می تواند فرش را پرداخت کند و به فرش زیبایی ویژه ای ببخشد.
پرداخت فرش های ماشینی نسبت به دستباف بسیار متفاوت می باشد، فرش های ماشینی به ابعاد مختلف در کارخانه های قالیبافی و توسط دستگاه های مجهز تولید و بافته می شوند، به همین علت برای پرداخت این فرش ها باید از ابزار بسیار قوی، کارآمد که به سرعت عمل کند، استفاده گردد زیرا باید روزانه توانایی پرداخت چندین فرش را داشته باشد، برای این منظور از دستگاه پرداخت فرش بزرگ استفاده می گردد که سریع و در مدت زمان کوتاهی می تواند فرش های زیادی را پرداخت و روگیری کند.
فرش های دستباف ابریشمی بسیار حساس، زیبا وگران قیمت می باشند، که برای پرداخت این نوع فرش ها باید شخص بسیار ماهر و مجرب به صورت دستی یا ماشینی پرداخت را انجام دهد وکار هر شخص مبتدی نمی باشد، زیرا نخ های ابریشمی نسبت به پشمی بسیار نازک هستند. اگر پرداخت فرش ابریشمی اشتباه انجام شود، نه تنها فرش زیبا و یکدست نمی شود بلکه جلوه زشت و نامناسبی به فرش می دهد.
پرداخت فرش به روش دستی
برخی از فرش ها را نمی توان به روش ماشینی پرداخت کرد، زیرا تراکم بافت وجنس الیاف آنها به گونه ای است که امکان پرداخت به روش ماشینی وجود ندارد، بنابراین باید به روش دستی پرداخت گردند، که البته این کار باید توسط افراد خبره وماهر صورت گیرد. در این روش متخصص پرداخت کار، با استفاده از تیغ های دستی یا قیچی های مخصوص روگیری و پرداخت سطح فرش را پرداخت و یکدست می کنند.
قیچی ها وتیغ های پرداخت انواع و اقسام گوناگونی دارند و با توجه به کیفیت و نوع بافت فرش باهم متفاوت هستند. معمولا فرش های ظریف با بافت ریز را به روش دستی پرداخت می کنند، زیرا نیاز به ظرافت وتوجه و دقت خاصی دارد.
پرداخت فرش به روش ماشینی
در این روش پرداخت توسط دستگاه های برقی صورت می گیرد، این ماشین ها از یک تیغ تیز که تیغ اول و یک شانه که تیغ تخت نامیده می شود، در جلوی کار و یک کیسه برای جمع آوری پرز های چیده شده در قسمت انتهای دستگاه تشکیل شده است، تیغ تخت سطح فرش را صاف می کند و پرزهای اضافه نیز توسط قیچی کوتاه می شوند.
به علاوه این دستگاه دو دینام برقی دارد که، یکی از این دینام ها توسط یک لوله خرطومی که در داخل آن یک فنر می باشد، به تیغ لوله متصل می شود و دینام دوم نیز توسط لوله دیگری به داخل کیسه جمع آوری پرزهای چیده شده متصل گردیده است.
با شروع کار ماشین دینام اول شروع به چرخش می کند پرزهای اضافی سطح فرش را کوتاه می کند و شانه ثابت است و باعث صاف ویکدست کردن پرزهای سطح فرش می شود، هنگامی که دینام دوم کار خود را شروع می کند، مکش آن پرزهای چیده شده را داخل کیسه جمع آوری می کند.
می دانیم که پرداخت فرش جلوه بسیار زیبا و جذابی به فرش می دهد و طرح و نقش فرش را کاملا نمایان می سازد ولی پرداخت کار بسیار تخصصی و ویژه می باشد و باید توسط افراد ماهر و با تجربه صورت گیرد. برای پرداخت فرش های دستباف برجسته از قیچی مخصوصی استفاده می گردد که سر نخ نامیده می شود که طرح ها و نقش ها به طور برجسته توسط این قیچی انجام می شود بطوریکه نسبت به زمینه فرش ارتفاع آنها بیشتر باشد ارتفاع هر پرز در پرداخت برجسته باید بین ۳ تا ۳.۵ سانتی متر باشد.
لازم به ذکر است که پرداخت برجسته فرش بیشتر برای فرش هایی انجام می شود که طرح و نقش دارند. به همین علت در هر نوع فرشی نمی توان از این روش برجسته استفاده کرد. زیرا مهمترین هدف پرداخت و روگیری زیباتر شدن و صاف و یکدست شدن فرش می باشد. همه فرش های دستباف و ماشینی پس از بافته شدن پرداخت و روگیری می گردند تا زیبایی خود را نمایان کنند. فرش دستباف را می توان پس از گذشت مدت زمانی مجددا روگیری و پرداخت کرد، البته این کار را زمانی باید انجام داد که فرش کهنه شده است و زیبایی و درخشندگی اولیه خود را نداشته باشد.
بنابراین در این صورت فرش را مجددا پرداخت می کنند تا زیبایی را به آن برگردانند ولی این کار یعنی پرداخت مجدد برای فرش های ماشینی کهنه ممکن نیست ،زیرا فرش ماشینی اگر مجدد پرداخت شود به طورکامل نازک گشته و کیفیت آن از بین می رود.
پرداخت تابلو فرش
فرش دستباف ایرانی نتیجه هنر و خلاقیت فرش بافان هنرمند می باشد، که به علت گران قیمت بودن، همه مردم قدرت خرید فرش دستباف را ندارند ولی اگر ابعاد فرش کوچکتر شود، مسلما قیمت آن پایین تر می گردد و شاید توان خرید آن امکان پذیرتر باشد. تابلو فرش های دستباف فرش هایی با ابعاد کوچکتر هستند که علاوه بر زیبایی وصف ناپذیری که دارند قیمت آنها هم نسبت به فرش دستباف مناسب تر و بهتر است به همین دلیل تابلوفرش مشتریان بسیاری دارد.
برای پرداخت تابلوفرش هم از روش دستی و ماشینی استفاده می شود. در روش دستی پرداخت کار باید بسیار ماهر و باتجربه باشد ولی در روش ماشینی این کار را ماشین انجام می دهد که کاری یکدست، زیبا و درخشان تحویل می دهد پس از پرداخت همه طرح و نقش های فرش به وضوح نمایان می شوند.
در پرداخت تابلو فرش از روگیری برجسته هم می توان استفاده کرد، در این حالت نقش ها و طرح ها را نسبت به زمینه برجسته تر می کنند. پرداخت برجسته سازی، جلوه بسیار زیبایی به تابلو فرش می دهد، بخصوص برای تابلو فرش هایی که حاوی آیات قران و یا نوشته هستند بسیار مناسب است.
