فرش پازیریک، قدیمی ترین فرش جهان

تاریخچه فرش پازیریک

هفتاد و سه سال پیش در کشور روسیه، فرشی با طرح خاص به وسیله فردی به نام رودنکو کشف شد. از آنجایی که محل پیدایش این فرش، منطقه ای در رشته کوهای سیبری به نام آلتا است، که در سال های بسیار دور محله تحت فرمانروایی پادشاه سکایی بود، به این فرش دستبافت، نام پازیریک گذاشته شد. برای برآورد تخمینی از بافت این فرش، توسط کارشناسان و تحلیلگران فرش دستبافت، قدمت آن به حدود ۲۵۰۰ سال  در نظر گرفته شد.

آن چیزی که ذهن اکثر جهانیان و متخصصان فرش را با خود مشغول کرده، این است که با وجود سال های بسیار طولانی، البته بهتر آن است گفته شود قرن های زیادی که از این فرش گذشته، ولی می توان تار و پود های آن را سالم نظاره کرده و این اتفاقی بس شگفت انگیز است.
این فرش‌ها و قالی، هنری باستانی است، که به دلیل شرایط منحصر به فرد، لایه‌های خاکی ‌یک قسمتی از آن پژمرده،  و از بین رفته‌اند.
به لطف سال های بسیار زیادی که توسط باستان شناسان و ترمیم دهندگان بر روی آن کار کرده اند، ما می‌توانیم هم فرهنگ بومی و هنری خود و گستردگی قابل ‌توجه ارتباطات آن‌ها با تمدن‌های باستانی ببینیم.

مهمترین ویژگی ها و مشخصات قالی پازیریک

هر محصول در نوع خود، دارای خصوصیات و ویژگی هایی است که باعث تمایز آن از دیگر محصولات می شود.
فرش دستبافت پازیریک نیز، خصوصیات منحصربه فرد خود را داشته، که آن را در میان دیگر فرش ها خاص کرده است. از میان اشکال هندسی فرش، که برای بنای این فرش از ابتدا قرار داده شده، مربع است که ابعاد و اضلاع آن باهم برابر بوده و می توان گفت هر چهار ضلع آن دارای اندازه کمتر از ۲ متر و حدود تقریبی ۱ و ۹۸ می باشد.
جنس نخ های به کار رفته در تمام رج های این قالی، از پشم بوده که البته یک پشم معمولی نیست و پشمی با کیفیت فوق العاده است؛ زیرا با گذشت زمان طولانی از بافت آن، همچنان سالم باقی مانده است. کیفیت بالای مواد اولیه آن در سالم ماندن بخش زیاد فرش، تاثیرگذار است. زیرا اگر یک فرش از پشمی معمولی با کیفیت متوسط و بدون در نظر گرفتن نکات مهمی که در تبدیل پشم به نخ وجود دارد، ساخته می شد، نمی توان انتظار داشت بعد از سال ها، حتی کوچک ترین اثری از آن باقی بماند و با گذشت زمان تمام تار و پود های فرش، پودر می گردید.
به طوری که هیچوقت فرشی این چنین وجود نداشته است. اما پازیریک اینطور نیست و پشمی منحصربه فرد با تکنیک بالا در تبدیل آن به نخ تولید شده، که هر چند سال از آن بگذرد، پودر نخواهد شد و از بین نخواهد رفت و بخشی از آن نیز که درگیر خرابی و آسیب شده، به راحتی توسط ترمیم کنندگان فرش قابل بازیابی بوده است.

همانطور که می دانید یک فرش با گره هایی که زده می شود، رشد کرده و به اندازه دلخواه می رسد. تعدادی از گره ها در کنار هم یک رج را تشکیل می دهند و تعداد رج ها نشانگر اندازه کلی فرش است. که هر چه بافنده گره های بیشتری بزند، تعداد رج های بافته شده توسط او زیاد می شود و با افزایش رج ها، به سمت انتهای بافت قالی نزدیک خواهیم شد. در هنر قالی بافی می توان گفت که گره های مختلفی وجود دارد، که هر منطقه سبک خاص خود را داشته‌. به طور مثال فرش هایی که عشایر نشین ها می بافند، گره ها و طرح های مخصوص به خود دارد و گره هایی که بافنده های جنوبی می زنند، نوعی متفاوت بوده و در منطقه آذربایجان که قالی های ابریشمی بافته می شود، از گره های ترکی استفاده شده و با تحقیق و بررسی، گره های زده شده در فرش پازیریک و مطالعه بر روی آن،  گره فرش پازیریک از نوع ترکی است که همه تحلیلگران فرش بر آن‌اتفاق نظر دارند.

ویژگی دیگر این فرش، تعداد نقش های به کار رفته در آن است. به نحوی می توان گفت که این قالی از نقش های ریز و درشت بافته شده، که کنار هم قرار گرفتن آن ها یک تصویر زیبا را خلق کرده و به نوعی یک تابلوی نقاشی به حساب می آید، که چشم ببیننده با دیدن آن به وجد می آید.

ما در تمام‌ بخش های فرش، شاهد نقش هستیم‌ و کمتر قسمتی وجود دارد، که بدون نقش باشد و پر نقشی این اثر که آن هم‌مربوط به قرن ها قبل است، بسیار حیرت آور است، زیرا نقش ها هستند که به فرش جلوه داده و آن را زیبا و خاص می کنند. اگر یک فرش دارای نقش کمی باشد و یا اصلا نقشی نداشته باشد، به دید ببینده زیبا قلمداد نخواهد شد و هرگز چشم او را نمی گیرد. این نقش ها هستند که باعث زنده ماندن یک فرش شده و آن را در میان عموم مردم و دوست داران فرش محبوب می کند.

تصاویرموجود در قالی پازیریک عموما از انواع مختلف حیوانات هست، که هر کدام نماد یک موضوع و مفهوم خاص است. با توجه به این که این قالی در قرن های قبل بافته شده و هیج گونه تکنولوژی و یا فناوری وجود نداشته و همچنین با توجه به محدود بودن تفکر و تصویر سازی و عدم دیدن مکان های مختلف و چیزهای تازه، این اثر یعنی همان قالی  پازیریک در پیشرفته ترین حالت ممکن بافته شده و از یک ذهن خلاق تصویر آن به روی فرش منتقل شده است. خلاقیت بسیار بالایی نیاز است تا بتوان بدون نقشه و از طریق ذهن، طرح ها را بر روی قالی پیاده کرد. به طوری که هر کدام از اجزا به صورت دقیق در جای مخصوص به خود قرار داده شود و بین آن ها هماهنگی ایجاد گردد.

آیا فرش پازیریک یک فرش ایرانی است؟

ایران همواره مهد فرش بوده و هنر قالی بافی ابتدا از درون این سرزمین، به سایر نقاط جهان منتقل شده است و به دلیل جنگ های مختلف و به غارت بردن میراث فرهنگی در زمان حمله مغول، احتمال به تاراج بردن فرش های قدیمی ایرانی بسیار زیاد است.

یک سری آزمایش ها به وسیله دستگاه های مختلف وجود دارد، که به محض پیدا شدن یک فرش قدیمی از آن استفاده می شود، تا بتوان قدمت فرش را تخمین زد. ولی از آن جایی که فرش پازیریک بسیار قدیمی بوده، و محدودیت آزمایش ها باعث می شود، نتوان تاریخ دقیقی برای آن در نظر گرفت و همین امر نیز در تشخیص این که پازیریک یک فرش ایرانی است، تاثیر زیادی خواهد داشت.

نقوش و طرح های موجود در فرش پازیریک، یادآور زندگی عشایر نشین و به نحوی کوچ نشینی است، که هنوز هم در ایران وجود دارد و از دیرباز تا به اکنون در این کشور، برخی از مردم به سمت این نوع زندگی گرایش داشته و بافت قالی، هنر رایج و ارزشمند قبایل کوچ نشین است، که در بافت آن زندگی خود را به تصویر می کشند. همانطور که می توان در فرش پازیریک شاهد آن بود.

محل کنونی نگهداری این اثر تاریخی در کشور روسیه و در موزه معروف آن است و نمی توان به طور دقیق و با اطمینان کامل گفت که پازیریک مربوط به ایران است. اما با توجه به نشانه هایی که وجود دارد می توان آن را یک فرش ایرانی دانست.

مهمترین دلایل ایرانی بودن قالی پازیریک

با توجه به نشانه های بسیاری که وجود دارد، فرش پازیریک، توسط محققان و کارشناسان فرش ایرانی منتسب به دوره هخامنشیان در نظر گرفته می شود، آن ها معتقدند که ایران سابقه بسیار قدیمی به نسبت دیگر کشور ها در بافت فرش دارد. از این رو هر فرش قدیمی در هر نقطه ای از جهان که کشف شود، اسم ایران به عنوان مرکز خلق آن می آید، دلیل محکم تر دیگر که قالی پازیریک را می توان ایرانی دانست و تعدادی از کارشناسان فرش غربی نیز این دیدگاه را تایید می کنند، وجود آثار بر روی فرش و مطابقت داشتن آن ها با آثار موجود در تخت جشمید است.

از آن جایی که در دوران هخامنشی و به طور کلی می توان گفت در ایران باستان،  حیوانات اسطوره ای وجود داشته، به کارگیری آن ها توسط بافنده بر روی فرش پازیریک، یادآور سلسله های حاکم در ایران است. در ایران نوعی از گوزن وجود داشت، که به دوران قبل بر می گردد ومعروف به گوزن زرد بود. از این حیوان به تناوب در فرش های ایرانی وجود دارد، حایز اهمیت است که به تعداد زیاد می توان تصویر گوزن زرد را در فرش پازیریک مشاهده نمود.

زیباترین فرش جهان

همواره فرش ها یک عضو جدا نشدنی در خانه ها از سالیان سال دور تا به امروز به شمار می‌روند وبه عنوان زیر انداز و یا کف پوش مورد استفاده قرار می گیرند. آن ها به شکل های مختلفی وجود دارند و به دسته های مختلفی همچون:

۱- فرش های ماشینی

۲- فرش های دستبافت

۳- فرش های گل ابریشمی

۴- گلیم

۵- موکت ها

همچنین دسته ی دیگری از فرش ها هستند که بعنوان زیر انداز مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، بلکه به عنوان تابلو فرش ها شناخته شده اند و به عنوان یک کالای زینتی محسوب می‌شوند و قاب شده بر روی دیوار ها مستقر می‌شوند. در ادامه قصد داریم به معرفی زیباترین و قدیمی ترین فرش جهان بپردازیم.

مزایا و معایب فرش پازیریک

همانطور که در پیش تر به آن پرداختیم قدمت این فرش به ۲۵۰۰ سال پیش باز می‌گردد، همین قدمت چندین ساله سبب شده است تا این فرش در کل جهان شهرت چشم گیری پیدا کند و مورد توجه بسیاری از علاقه مندان به هنر قرار گیرد.

ویژگی های فرش پازیریک

۱- این فرش به شکل مربعی می‌باشد و ابعاد آن ۱.۹۸ متر در ۱.۸۹ می باشد.

۲- نکته قابل توجه در خصوص بافت این فرش این است که گره های استفاده شده در این قالی متقارن است و یا به اصطلاحی دیگرترکی می باشد.

۳- تعداد رج به کار رفته شده د به طور تقریبی ۳۶۰۰ گره در دسی متر مربع می باشد.

۴- جنس نخی که در بافت این فرش استفاده شده است نیز پشمی است که از مرغوبیت بسیار بالایی برخودار می باشد.

۵- نقش و نگار های و رنگ بندی استفاده شده در این قالی بسیار متنوع و گسترده می باشد با توجه به اینکه قدمت بسیار دیرینه ای دارد اما طرح و نوع بافت آن بی نظیر می‌باشد، و رنگ بندی که به صورت قالب استفاده شده در این فرش، قرمز می باشد.

۶- اگر بخواهیم نقش و نگار موجود در این فرش را مورد بررسی قرار دهیم، باید بگوییم، که در حاشیه های خارجی آن نمای شیردال به صورت مکرر تکرار شده است، در مرکز آن  طرح نواری دارد، و تکرار گوز‌ن‌ها در نخستین مرزبندی مشاهده می شود. اسب‌ها و جنگجوها در مرز بعد قرار گرفته اند.

معایب فرش پازیریک

این فرش یکی از زیباترین فرش های جان به شمار می‌رود، اما از آنجایی که مدت زمان زیادی این فرش مدفون بوده است، رنگ پریدگی را در قسمت های مختلف آن می‌توان مشاهده نمود.