می دانیم که در ایران نقشه شیر فقط روی فرش ها وگلیم ها وگبه ها نیست بلکه روی بسیاری از اثرات هنری از قدیم الایام بوده است.فرش های قشقایی را از الیاف طبیعی مثل پشم گوسفندان می بافتند و توسط زنان ایل بافته می‌شده است. این نوع فرش‌ها که به گبه های شیری نیز معروف شده اند در زمینه خالی گبه تنها نقش شیر دارند. که موضوع اصلی گبه های شیری طرح و نقش شیر می باشد که شیر در این نوع فرش ها نماد شوکت و عظمت می باشد.
نظیر این نوع فرش‌ها در تمدن چین وجود دارد ولی با این تفاوت که فرش های چینی این نوع از جنس ابریشم می باشند که از جایگاه شیر در فرهنگ های ایرانی و چینی گرفته شده است. ازبین طرح ونقش های گوناگون فرش، کشورهای صادر کننده فرش مثل چین، هند، پاکستان، رومانی و… ثابت کرده اند که طرح و نقش های ایرانی در جهان بیشتر مورد پسند قرار گرفته است.
قالیچه‌های قشقایی با طرح شیر که اصطلاحا گبه های می باشند بافته می شوند معمولا در کناره های این گبه‌ها عکس یکی دو شیر بزرگ در وسط فرش دو یا چند شیر به طور موازی باهم قرار می گیرند زیرا این نوع فرش ها غیر از شیر، خصوصیت و قاعده و قانون ویژه ای ندارند به همین دلیل به آنها قالیچه شیری نیز می گویند.
معمولا در قدیم قالیچه و گبه های شیری را روی سایر قالیچه‌ها و در وسط چادر پهن می کردند که این نشان دهنده غرور، دلیری و تعصب صاحب آن چادر بود.
برطبق سابقه تاریخی و همچنین اعتقادات سنتی و مذهبی و میزان اهمیت ویژه ای که شیر در بین اهالی این قبیله ها دارد می توان نتیجه گرفت که طرح و بافت این گبه های شیری از سلایق عشایر قشقایی فارس است. نقش شیر نماد و نشان دهنده مرد ایل یا مرد خانه می باشد ولی بعضی ها اعتقاد دارند که طرح شیر به لقب حضرت علی اشاره می کند.
نظر و توجه خاص ایرانیان به طرح شیر در کتیبه‌های تخت جمشید و اکثر سکه‌ها، منسوجات و ظروف عصر ساسانیان نشان دهنده اهمیت این طرح و نقش می باشد.
گبه ها فرش های دستباف خیلی ساده ای هستندکه معمولا در رنگ‌های طبیعی مختلفی مثل سیاه، سفید، قهوه‌ای، خاکستری و بژ بافته می شوند که معمولا سایز این نوع گبه ها کوچک می باشد. گبه را از موی گوسفند و بز می بافند.
شخصی که گبه را می بافد ممکن است هیچ زمانی شیر را از نزدیک ندیده باشد، درحقیقت شیر نقش اسطوره‌ای را داراست که نمادی از مردان ایلیاتی می باشد. در حقیقت همه طرح ونقشه و چهره شیر بافته شده روی این نوع فرش‌ها را زنان بافنده در ذهن خود مجسم کرده ومی بافند و هیچگونه طرح و مقشه خاصی ندارند.
نقش شیر در فرش ها و گبه های قشقایی معمولا دویست سال قدمت دارد و نقشه آنها بیشتر جنبه مفهومی دارد و هیچ گونه شبیه سازی و عکس و نقشه ای ندارد.
نقش شیر به طور تنها در وسط فرش یا همه سطح آن قرار دارد و گاهی آن با نقش گیاهان و حیوانات ترکیب می کنند.وجود نقش حیوانات و گیاهان در اطراف فرش نماد جنگل و بیشه است که نشان دهنده شوکت وعظمت شیر می باشد.
فرش های شیری چین
چین منابع زیادی برای تولیدرپشم ندارد بنابراین اولین فرش های چینی را با نخ ابریشم می بافتند. پرورش کرم ابریشم و ابریشم بافی در چین حدود ۴ هزار سال قدمت دارد و تا قبل از رنسانس ایتالیا بیشتر دست بافته های ابریشمی اروپا از شرق و خصوصا چین وارد می گشت. به همین دلیل اولین و قدیمی‌ترین دست بافته های چینی از جنس ابریشم می باشد.
البته احتمال دارد که پس از منقرض شدن سلسله مینگ و آغاز حکومت منچوری‌ها، بافت فرش های پرزدار نیز در چین آغاز شده باشد. در فرش های چینی ترکیب رنگ ها بسیار ملایم بوده و رنگی که معمولا در زمینه استفاده می شود بیشتر رنگ آبی و زرد و گاهی قهوه‌ای مایل به زرد ارغوانی هم می باشد. اما رنگ سبز و قرمز در قالی های قدیم چینی وجود ندارد.
تصویر شیر که روی فرش های چینی وجود دارد نشاندهنده نمادپردازی در فرهنگ خاور می باشد. طرح شیر نماد محافظ بودا می باشد ولی نقش شیر-سگ یا فو داگ موجودی با سر شیر و بدن سگ است نماد محافظ معابد بودایی و دفع شر می باشد که از قرون ابتدایی میلاد ظهور یافته است که از همان زمان به صورت های گوناگون در هنرهای مختلف چین وجود داشته است که مهمترین آنها مجسمه سنگی می باشد که جلوی درب معابد بودایی می باشند که طرح ونقش آنها در فرش های چینی هم وجود دارد.
در آیین بودایی شیر موجودی مقدس محسوب می شود. شیر در چین معمولا دارای حالت شیطنت‌آمیز می باشد و چون وظیفه‌ی آن دفع شر می باشد دارای چشمانی گشاد است.
اولین دست بافته های قالی چینی با طرح ونقش شیر-سگ مربوط به آغاز قرن هفده میلادی می باشد که این نوع قالی‌ها را معمولا در کارگاه‌های سلطنتی می بافته اند که بیشتر دارای جنبه تزیینی بوده است و بیشتربه امپراتوران هدیه داده می شده است.
فرش های شیری قشقایی
از قدیم الایام در ایران قدرت و شجاعت شیر در ذهن عشایر وجود داشته است و سال‌هاست که زنان عشایر طرح و در ذهن و تخیل خود طراحی کرده و آن را روی فرش های خود پیاده می کنند و می بافند.
زیرا کمتر کسی پیدا می شود که شیر را از نزدیک دیده باشد، ولی همه داستان شجاعت و قدرت ان را در قصّه‌ها و افسانه‌ها زیاد شنیده‌ایم.
زنان قشقایی هنگام بافتن فرش و قالیچه شعرهای زیادی می‌خوانند که یکی از این شعرها درباره شیر است. زنان در حین بافتن فرش، نام شیر را صدا می‌زنند و می‌گویند ای شیر بیا و به دست‌های ما نیرو ببخش که خسته نشویم و با انرژی فراوان یک فرش زیبا ببافیم.
گاهی اوقات بافنده‌ها طرح شیر را برای قالیچه ی بزرگان و اشخاص مهم می‌بافتند که این‌کار آنها نشان دهنده این است که صاحب این فرش همانند شیر محکم و با ابهت می باشد.
همچنین این طرح را بعضی از دختران قبل از ازدواج می‌بافتند. در بین عشایر استان فارس مرسوم بود که وقتی خانواده پسر به خواستگاری دختر می‌رفتند، پدر دختر از آنها فرصت می‌طلبید که با بزرگان صلاح و مشورت کند وسپس نظر خود را اعلام کند که این کار ممکن بود چندین ماه زمان ببرد ودر طول این مدت زمان دختر یک قالیچه برای همسر آینده‌اش می‌بافته است و این قالیچه را با طرح و نقش شیر می بافته است این‌کار نشان دهنده این است که همسرش باید همانند شیر محکم، جنگجو وشجاع باشد.
هنگامی که خانواده‌ی دختر تصمیم نهایی را گرفتند و قالیچه هم تمام شد، به‌عنوان جواب قالیچه را برای خانواده پسر می‌فرستادند. وهنگامی که پسر قالیچه را باز می‌کرد، متوجه جواب دختر می شد. حال ممکن است این سوال پیش بیاید که چگونه متوجه جواب میشد؟
رسم بر این بوده است که اگر خانواده‌ی دختر به این ازدواج رضایت داشتند، دختر دم شیر را به طرف بالا می‌بافته است و اگر رضایت نداشتند، دختر دم شیر به طرف پایین می بافته است البته قالیچه‌هایی که جواب مثبت داشتند طرح و نقش آنها نقش شیری بود که در حال نعره زدن می باشد و رنگ‌های شاد در آن به کار رفته است.
گاهی اوقات برای آنکه نشان دهند که دختر خوش‌شانس و پر برکت است از طرح چند نوع پرنده، گیاه و آهو نیز در فرش استفاده می کردند. ولی نقش شیر روی قالیچه‌های حاوی جواب منفی لاغر، بی‌دندان و بی‌یال بود که دارای چهره شیر ترسیده و رنگ‌های کارشده در این قالیچه نیز تیره می باشد. شاید این سوال برای شما نیزپیش بیاید که چرا خانواده‌ی دختر برای جواب منفی هم قالیچه می‌فرستند. باید بگوییم که در فرهنگ وآداب و رسوم عشایر احترام به دیگران بسیارحائز اهمیت استو این کار نیز شاندهنده احترام به اشخاصی است که به خواستگاری آمده‌اند.
امروزه این نوع از آداب و رسوم دیگر صورت نمی گیرد و قالیچه‌های شیری تنها به دلیل اینکه یک اثر هنری زیبا می باشند بافته شده و مورد استفاده قرار می گیرند. شاید اکثر افراد داستان طرح ها و نقش‌های بافته شده روی این قالیچه‌ها را هم ندانند، اما شما با خواندن این مقاله اگر جایی قالیچه‌ی شیری دیدید، داستان نقش و طرح ان را می دانید و در اولین نگاه دمش را می بینید و سپس داستان آن را برای دیگران بازگو می کنید.
سخن آخر
با توجه به اینکه طرح و نقش شیر در فرهنگ قدیمی ایران بسیار مورد توجه قرار می گرفته است بنابراین این نوع فرش از راه جاده ابریشم به چین وارد شده و در این کشور کارکرد اسطوره‌ای پیدا کرده و در سالهای بعد به منسوجات و فرش‌های چینی نیز منتقل شده است.
نقش شیر در چین از آیین دیرینه بودایی گرفته شده است و در فرهنگ ایرانی قشقایی نشات گرفته از زندگی ایلیاتی می باشد یکی دیگر ازتفاوت های این دوفرش الیاف مورد استفاده در آنها می باشد در گذشته در چین به دلیل کمبود پشم این فرش ها با ابریشم بافته می‌شدند که تنوع رنگ زیادی نداشتند ولی در ایران این فرش ها از پشم با تنوع رنگ بیشتر بافته می شدند.
